سمندر لرستانی جزء گروه دوزیستان دم دار بوده از خانواده سمندر ها، 3 جنس در مجموع
شامل 5 گونه در سرزمین ایران پراکنش دارد
. گونه ها ی
مزبور عبارت از سمندر کوهستانی آذربایجان
، سمندر کوهستانی لرستان ، سمندر کوهستانی کردستان ، سمندر آتشین ، و سمندر باله
دار جنوبی است.
سمندر لرستانی نزد
مردم بومی با نام های محلی حاجی باریکاب (نام یک امامزاده
در منطقه بیدروبه ) وقفی ( وقف
شاهزاده احمد )، چرق پرق (صدایی که جانور
تولید می کند ) و ... نامیده می شود. اغلب
نام های محلی که نشان دهنده باور مردم
محلی به تقدس این جانور
بوده که مسلماً در بقاء جانور بی تاثیر نبوده است.
سمندر لرستانی یکی از زیبا ترین گونه های خانواده بوده و با توجه به اینکه
اندمیک (منحصراً در مرزهای جنوبی استان
لرستان در بخش پاپی و بالا گریوه و شمال استان خوزستان یافت می شود ) محسوب می شود
دارای اهمیت فوق العاده و ملی و بین المللی است.
گفته می شود این گونه برای اولین بار درسال 1938 درمنطقه شهبازان
لرستان شناسائی و در سال 1952، به عنوان یک گونه جدید به دنیا معرفی گردیده است.
گونه سمندرکوهستانی لرستان درطبقه بندی لیست سرخ IUCN که باتوجه به
معیار های محدودیت زیستگاهی و تعداد
جمعیت در حالت وحشی، درطبقه "خطر
بحرانی" (CE)قرارگرفته است
. شایان
ذکر است درپانزدهمین نشست متعاهدین کنوانسیون
تجارت جهانی گونه های درمعرض خطرانقراض (CITES) به پیشنهاد ایران وباحمایت تمامی کشورهای عضو درضمیمه یک
کنوانسیون (سال2010) تجارت جهانی سمندر لرستانی
ممنوع اعلام گردیده است. در مقطع فعلی جمعیت
این گونه حدود 1000 قطعه برآورد شده است.
گزارش نگران کننده اینکه نظر به زیبایی این گونه، در سال های اخیرعده ای فرصت طلب
برای اهداف مادی به قاچاق آن مبادرت و افراد ناآگاه برای نگهداری در اکواریم نسبت به خریداری آن
اقدام می کنند.
برای این منظور با
بر رسی مقدماتی از طرف نیرو های اجرائی سخت کوش محیط زیست لرستان ارتقاء سطح
حفاظتی دو زیستگاه عمده گونه مزبور در دستور کار قرار گرفت. در سازمان جنگل ها نیز
ها تلاش داریم با ارزیابی توجیهی پیشنهاد، موافقت وزارت متبوع در ارتباط با احاله
مدیریت محدوه های مورد نظر اعلام گردد. همانطوریکه اشاره شد سمندر لرستانی ازگروه دوزیستان دمدار بوده که
بخشی اززندگی خودرادرآب وبخشی رادرخشکی می گذرانند.
سمندر لرستانی در اقلیم گرم و نیمه خشک زندگی می کنند دامنه
دمایی زیستگاه آبی بین هشت تا بیست پنج درجه در نوسان
بوده و دارای پوشش از قبیل سرخس، پنجه گرگیان خزه ها و ... و گونه های جانوری همراه شامل لارو انواع حشرات آبزی ، خرچنگ، زالو و
... می باشد. حسب مطالعات انجام گرفته در
فصل زمستان این گونه به خواب زمستانی (
معمولاً تا اسفند ماه) می رود.
تنگ هفت (به وسعت در حدود 890 هکتار) یکی از دو زیستگاه عمده است که در بخش پاپی
شهرستان خرم آباد در جوار رودخانه سزار که دارای سیمای طبیعی بسیار زیبا بوده که
در ادامه چشم انداز به آبشار وژن می توان رسید. دیگر زیستگاه عمده شادابکوه (به وسعت حدود24313
هکتار) در حوزه استحفاظی پلدختر می باشد.
البته پیشنهاد محیط زیست می تواند به عنوان فاز
اول مدیریت حفاظتی این گونه اندمیک و تنها ذخیره گاه ژنتیک یکی از گونه های موجود
در کره خاکی که طی میلیونها سال در روند تاریخ طبیعی بوجود آمده ، بوده باشد. آنچه مسلم است زیستگاه سمندر
لرستانی به این دو منطقه نمی تواند محدود شود. همانطوریکه در مطالعه مقدماتی
عزیزان اجرائی در لرستان آمده وجود دیگر
زیستگاههای آبشاری و برکه ای و همچنین آبهای جاری شده از سراب های در
ارتفاعات و ... محتمل است. وقتی می گوئیم
در کل جهان یک گونه فقط توانسته در یک
ناحیه مشخص استقرار یابد در واقع آن ناحیه با تمامی فون و فلور ، زمین شناسی و...
منحصر بفرد بوده و تنها میراث طبیعی جهانی از این نوع می تواند تلقی شود.
از این رو در فاز تکمیلی شناسائی دیگر زیست گاههای گونه سمندر لرستانی
الزامی بوده در صمن حفظ زیستگاه متکی به حفظ پایدار سیستم جریانی آبی (حوزه
هئدرولوژیک) حفظ سیستم آبی تابع حفاظت پوشش فلور و مدیریت پایدار فون در حد اقل
سطح زیستی استاندارد خواهد بود. چنین مجموعه ای با توجه معیار های چون ارزش های
زمین شناسی ، پروسه اکولوژیک ، زیبا ی های طبیعی و تنوع زیستی شرایط لازم را جهت
ثبت در فهرست جهانی میراث طبیعی احراز می کند. باور کنم که ارزش سمندر لرستانی
برای جهان در حد پاندا چینی و... می باشد. دست آورد های علمی و تحقیقی،اکوتوریستی
و... می تواند رفاه اجتماعی و اقتصادی منطقه را متحول کندبا بهره گیری لازم
پتانسیل های مادی و فنی ملی و جهانی نیل به این مهم دور از دسترس نیست.
