دوره گذر (تنفس ، استراحت ...) و دیگر مراحل تحول طرح های کلاسیک جنگلداری

دوره گذر (تنفس ، استراحت ...) و دیگر مراحل تحول طرح جنگلداری مدل جنگل دریاچه آبیتیبی: طرح تحول از جنگلداری کلاسیک به مدیریت پایدار جنگل به منظور برقراری ارتباط میان گروه های مختلف (جوامع محلی، بخش دولتی و بخش خصوصی ) و توسعه استفاده های چند منظوره در جنگلی به وسعت 1 میلیون هکتار از سال 1992 در جنگلهای شمال شرق آنتاریو کانادا در سه فاز (دوره هر فاز 5 سال) تا 2007 انجام گرفت.

زیست بوم/مرتضی شریفی*: علم اکولوژی نسبت به بقیه علوم یک علم جوان و به بیانی نا بالغ و در حال رشد تلقی می شود و دست آورد های علمی جدید در آن هر روزه محتمل می باشد. مدیریت محیط زیست طبیعی از جمله مدیریت جنگل به تبعیت از آن در حال تغییر و تحول است. مدل مدیریت کلاسیک جنگلداری جای خود را به مدل های مدیریتی علمی و پیشرفته از قبیل :

• Integrated Approach Forest Management

• Holistic Approach Forest Management

• Ecological Approach Forest Management

• Sustainable Approach Forest Management

و ... می دهد. تحول از طرح جنگلداری کلاسیک به مدل پیشرفته علمی یک شبه انجام نمی گیرد بلکه طی یک بازه زمانی معمول می شود این بازه یا دوره را اصطلاحاً "دوره گذر Transition period" نامیده می شود. از آنجائیکه تصمیم به تحول در طرح جنگلداری زمانی اتخاذ می شود که به این جمعبندی رسیده باشیم که طرح مدیریت موجود اصل استمرار ( حفظ پتانسیل ) جنگل را به خطر می اندازد (برای نمونه گفته می شود با طرح های مدیریت موجود کمیت و کیفیت جنگلهای هیرکانی سیر نزولی را طی می کند آیا نمیکند؟)

لذا از آنجایئکه ضرر به طبیعت در مواردی می تواند جبران ناپذیر باشد. مسلم است در این دوره فشار های ناشی از فعالیت انسانی به جنگل اعم از بهره برداری و... حذف و ابزار حفاظتی افزایش می یابد. بعضی ها این دوره را تجدید نفس یا استراحت برای جنگل تلقی می کنند ولی بهیجوجه این به معنی رها کردن جنگل به حال خود نمی باشد بلکه پرکارترین مقطع برای برنامه ریزان و محافظین جنگل تلقی می شود. در بیان علمی مدیریت نوین جنگل این دوره فاز ارزیابی (Assessment) می نامند.

ارزيابي اصولاً به سنجش منابع (اعم از طبيعي، انساني، مالي و...) که به تدوين برنامه جدید با پيش بيني خروجي مشخص منتهي مي گردد، اطلاق مي شود. ارزيابي علمي محيط زيست طبيعي پيش نياز هاي خاص خود را دارد ازجمله پيش نياز وجود اصول راهنماء شفاف مثل جامع نگري، مشارکت ، فقرزدائي و... مي باشد(Guiding Principle) . در قدم بعدی(Policies) سياست ها به تبعيت از سياست هاي جهاني مثل رويکرد ريو، هلسينکي و ... که جزء تعهدات ملي مي باشد بایستي بومي وعملياتي شده و مورد توجه قرار گيرند.

در مرحله سوم ( Broad Objectives)اهداف کلان مثل توسعه پايدار، رشد اقتصادي و ...مطرح مي گردد. شایان ذکر است که رکن اصلي ارزيابي اصولي وجود فوق تخصص های طراحي محيط و ديگر تخصص هاي مرتبط مي باشد و نتیجه ارزیابی به (Practice Note)مجوز اجراء های جدید در جنگلهای مورد نظر منتهي به صدور مجوز اجرائی مي گردد که مي تواند يکي از گزينه هاي اجرائي زير را شامل شود:

• جنگلداري براي توسعه روستائي،

• جنگلداري براي گردشگري طبيعت،

• جنگلداري براي حفظ محيط زيست

• و...

نیاز است برنامه ريزي مديريتي محيط زيست طبيعي شکننده سرزمين مان از چنین چارچوب علمي مشخصي تبعيت کند شایان ذکر است که تحول طرحهاي جنگلداري مطرح می باشد( تحول مدیریت نه تعطيلي مدیریت) . تلاش به ارایه يک مدل و چارچوب علمي قابل قبول بوده که قادر به ارائه مدل جنگلداري براي حفظ محيط زيست باشد. رها کردن جنگل وطبيعت همراه با معضلات اجتماعي و اقتصادي حفاظت محسوب نمي شود. مديريت حفاظتي منابع طبيعي از ظرافت و پيچيدگي خاص برخوردار بوده ، تامین نياز هاي تکنيکي و مادي آن (منابع فیبری جایگزین ، معیشت جایگزین و ...) نیاز مبرم برای تحول جنگلداري کلاسيک موجود مي باشد. نه تنها اعتقاد به تحول طرحهاي جنگلداري با رويکرد جنگلداري براي حفظ محيط زيست داريم بلکه در ارتباط با مجموعه طرحهاي منابع طبيعي اين مهم قابل پذيرش مي باشد.

منتها به جاي شعار احساسي بايد مدل مديريتي جايگزين در چارچوب علمي با قابليت اجرائي با ملحوظ داشتن شرايط عيني و ذهني ارائه شود. شاید این مباحث برای ما تازگی داشته باشد تا آنجائیکه حاشیه سازان واژه دوران گذر را یک واژه ساختگی می نامند برای شفاف سازی، چگونگی دوران گذر و دیگر مراحل تحول طرح جنگلداری در کشور کانادا را مورد بررسی قرار می دهیم البته نه اینکه اعتقاد داشته باشیم عیناً در جنگلهای هیرکانی می توان آنرا عملیاتی نمود اما می توان از آن ایده گرفته چارچوب تحول در جنگلهای هیرکانی را با ملحوظ داشتن شرایط بیوفیزیکی و اجتماعی و اقتصادی خاص ترسیم نمود.

دوره گذر (تنفس ، استراحت ...) و دیگر مراحل تحول طرح جنگلداری مدل جنگل دریاچه آبیتیبی:

طرح تحول از جنگلداری کلاسیک به مدیریت پایدار جنگل به منظور برقراری ارتباط میان گروه های مختلف (جوامع محلی، بخش دولتی و بخش خصوصی ) و توسعه استفاده های چند منظوره در جنگلی به وسعت 1 میلیون هکتار از سال 1992 در جنگلهای شمال شرق آنتاریو کانادا در سه فاز (دوره هر فاز 5 سال) تا 2007 انجام گرفت.

فاز اول: 1992-1997

1. برنامه های مطالعاتی و تحقیقاتی دوره گذر (استفاده از تجربیات گذشته برای ارائه راهکارهای آینده:

a. تنوع زیستی جنگلهای در وضعیت موجود (مطالعه موردی د 50 سایت)

b. بازبینی تاریخچه آتش سوزی

c. وضعیت آثار طبیعی و فرهنگی

d. و ....

2. پروژه های مطالعاتی کاربردی در مدیریت نوین

a. حمل و نقل و تخریب خاک

b. متغییر های مطرح در مدیریت جنگل

c. آبخیزداری و زهکشی در مدیریت جنگل

d. تغییرات مواد معدنی مورنیاز درختان جنگلی

e. تاثیرات بهره برداری بر پایداری جنگل