مقدمه ای بر مدیریت پارک های ملی در جمهوری آذربایجان

مقدمه ای بر مدیریت پارک های ملی در جمهوری آذربایجان

آذربایجان از طبیعت فوق العاده متنوع برخوردار است. شرایط طبیعی و جغرافیایی  ،وقوع تنوع گونه فون و فلور قابل توجهی را فراهم آورده است. از یا زده زون اقلیمی دنیا [1]د نیا 9  زون در جمهوری آذربایجان قابل تمیز می باشد. این امر نقش انکار ناپذیری در شکل گیری  غنی تنوعی کشور یاد شده دارد.  در مجموع 4500 گونه گیاهی عالی در آذربایجان شناسائی شده که حدود 64% آن ها از عناصر قفقازی بوده که 240 گونه آندمیک و باستانی ، 140 گونه  دیگر که در کتاب " داده های قرمز آذربایجان " به ثبت رسیده  نادر و درمعرض خطر محسوب می شوند.  فون جمهوری آذربایجان شامل 99 پستاندار، 360 پرنده، 54 خزنده ، 9 دو زیست، 14 هزار حشره و123 ماهی را شامل می شود که از این تعداد 108 گونه حسب کتاب فوق الذکر نادر و در معرض خطر تلقی می گردند.

 

          اولین مناطق ذخیره شده جهت حفاظت طبیعت در کشور مزبور در دهه سی از قرن گذشته در نواحی، قوری گل، زاقاتالا و قیزیلا آغاجی تحت مدیریت در آمدند. تصویب قانون حفاظت طبیعت 1969 آذربایجان  سبب ارتقاء و افزایش تعداد مناطق حفاظتی شد. بطوریکه شش سایت حفاظت شده ویژه شامل، شیروان، بستچی، قارایازی، آق گل، ازمی یلی، لی سو و آلتی آغاج تحت مدیریت قرار گرفتند. تا سال 2003 سطح مناطق حفاظتی به 478 هزار هکتار  رسید که حدود5% سطح کشور مزبور را شامل می شد. طی دوره 2003- 2004  سطح سایت های حفاظتی به 117 هزار هکتار رسید. در حال حاظر 12 منطقه حفاظتی ذخیره با سطح 203.8 هزار هکتار و 20 پناهگاه با وسعت 273.9 هزار هکتار که نمونه های از اکوسیستم های عمده کشور را در بر می گیرند تحت مدیریت حفاظتی قرار دارند.

تعادل انسان با طبیعت همیشه به عنوان چالش عمده مطرح بوده است. فلسفه احداث پارک ملی یکی از راه حل ها برای نیل به هدف ایجاد تعادل مطرح بوده و بهره وری بهینه توام با حفاظت این مهم را امکان پذیر می سازد.  در آذربایجان عمل به این تکلیف با ایجاد و توسعه شبکه پارک ملی با رویکرد اینکه طبیعت در ذهن مردم نقش  به بندد و با پذیرش مفهومی مقوله، سبک زندگی شان را با آن هماهنگ نمایند، انجام می گیرد. این مهم به عنوان قدم اولیه مطرح بوده و گرایش نو برای کشور و شهروندان  آن محسوب می گردد.

با هدف یاد شده شیروان به عنوان اولین پارک ملی در سال 2003 احداث شد و متعاقب آن چهار پارک ملی دیگر با عناوین اودوباد، آق گل، هیرکان، آلتی آغاج هم به شبکه پیوستند.  بطوریکه امروزه پارک های ملی و دیگر مناطق حفاظت شده سطح معادل 116.8 هزار هکتار یا به عبارتی 7% سطح کشور را به خود اختصاص می دهند. همانطور احداث پارک های ملی جدید شامل شاق داغ، که نمونه اکوسیستم بارز رشته کوه قفقاز، سامو- یال ما ، نمونه ای از اکوسیستم حاشیه خزر و نیز قوری گل و ابشرون در دستور کار قرار گرفته اند که با احداث آنها سطح مناطق حفاظتی  معادل 11% سطح کشور مزبور خواهد بود.

آذربایجان همانطور دارای فرصت های تفرجی قابل ملاحظه می باشد. این مهم بخاطر سابقه تاریخی، توسعه فرهنگی خوب و طبیعت متنوع حاصل می شود. شرایط مناسب برای توسعه خدمات توریستی با توجه به فرصت های توریستی سنتی در آذر بایجان وجود دارد.  آینده  پارک های آذربایجان وابسته به توسعه اکوتوریسم به عنوان بخشی از توسعه پایدار محسوب می شود. اکوتوریسم به عنوان فرم جدیدی  از توریسم در برنامه ملی توسعه محیط زیستی و اجتماعی – اقتصادی پایدار ملحوظ شده است . این برنامه  توسط وزارت اکولوژی و منابع طبیعی تهیه و به تائید رئیس جمهور آذربایجان رسیده است.. در سند مزبور توسعه و تاسیسات ساختاری اکوتوریسم با حداقل تاثیر سوء بر روی محیط زیست مجاز شمرده شده و توسعه پایدار معیار اصلی محسوب می شود.

آخرین کمپین انتخاباتی ریاست جمهور آذر بایجان با افتتاح پارک ملی شیروان به عنوان یک سند  سمبلیک از استراتژی کشور مزبور آغاز شد، بدینوسیله خواستند تاکید بر پایبندی بر اساس و اصول توسعه پایدار  را به عنوان معیار اصلی خاطر نشان سازند.  این امر بسیار دشوار است که مشکلات ایجاد پارک های ملی از طریق بخش دولتی حل و فصل شود. این مهم است که لایه های مختلف اجتماعی در این امر سهیم باشند. یکی از الویت ها در مشارکت عمومی ، افزایش دانش محیط زیستی و افزایش تمایلات شهروندان به مبحث حفاظت طبیعت می باشد. هدف عمده توسعه اکوتوریسم در پارک های ملی طرح مباحث محیط زیستی با ارائه و معرفی گونه های نادر و منحصر بفرد گیاهی و جانوری به بازدیدکنندگان پیگیری می شود.

کمک های دولتی ، بین المللی و مردمی در قدم های مقدماتی توسعه پارک های ملی به عنوان پیش فرض مطرح می باشد. کمابیش در آینده نزدیک انتظار این است که پارک های ملی به سمت خودکفائی سوق داده شود. بدینوسیله جوامع محلی قادر خواهند بود نیاز های معیشتی خود را از پتانسیل های فرهنگی و طبیعی  واحد جغرافیایی تحت مدیریت بدون آسیب رسانی به محیط زیست از طریق فرصت های شغلی و خدمات همگام باطبیعت با حفظ شرایط طبیعی موجود حسب برنامه توسعه بدست آورند.

---

[1]  Tropical Rain Forest, Tropical Savana, Desert, Steppe, Mediterranean, Subtropical Savanna , Humid Subtropical, Marine West Coast , Humid Continental, Subarctic, Polar